Co było przyczyną rywalizacji między ZSRR i USA po II wojnie...

Koniec drugiej wojny światowej był jednocześnie początkiem nowego podziału świata na strefy wpływów. Miał on zapobiec powstawaniu zbrojnych konfliktów i zapewnić światu trwały pokój. O kształcie świata po wojnie zadecydowały trzy konferencje, które odbyły się w latach 1943-1945 w Teheranie (w 1943 r.), Jałcie (w 1945 r.) i Poczdamie (1945 r.).

Na konferencji w Teheranie spotkali się przywódcy USA, Wielkiej Brytanii i ZSRR - kolejno Roosevelt, Churchill i Stalin. Głównym przedmiotem rozmów była kwestia otarcia II frontu w Europie. Rozmawiano również o losie Niemiec po ich kapitulacji. Niemcy miały znaleźć się pod okupacją państw alianckich, ale nie było wśród aliantów zgody, co do charakteru tej okupacji. Stalin wskazując na wielki wysiłek armii radzieckiej w walce z III Rzeszą wyraźnie dążył do opanowania terytorium wschodniej Polski, sięgając na zachód do tzw. linii Curzona. Powoli zaczynał się rysować podział Europy na strefy wpływów. Szczegółowe decyzje dotyczące kształtu granic w przyszłej Europie oraz losu Niemiec podjęto na konferencji w Jałcie. Przesądzono tam przebieg polskiej granicy wschodniej oraz zdecydowano, że w Polsce odbędą się po wojnie wybory "demokratyczne". Polska za utracone na wschodzie ziemie miałaby otrzymać jako rekompensatę ziemie na zachodzie (odłożono to jednak na później). W Jałcie zapadła też decyzja o udziale Francji w okupacji pokonanych Niemiec. Na trzeciej konferencji w Poczdamie ponownie spotkali się przywódcy trzech mocarstw, choć w innym nieco składzie osobowym - USA reprezentował prezydent Harry Truman, a Wielką Brytanię premier Clement Richard Attlee, a ZSRR nadal Stalin. Podjęto na niej bardzo ważne decyzje w sprawie Niemiec. Powołana została Sojusznicza Rada Kontroli (w jej skład weszły USA, ZSSR, Wielka Brytania i Francja). Określono wspólną politykę aliantów wobec Niemiec; jej filarami miały być: denazyfikacja, demilitaryzacja, demokratyzacja oraz dekartelizacja (tzw. polityka cztery D).

Decyzje podejmowane na wspomnianych konferencjach ukształtowały oblicze powojennej Europy, dzieląc ją na dwie strefy wpływów - radzieckich i anglosaskich. W konsekwencji ukształtowały się w Europie dwa przeciwstawne sobie bloki polityczne, pomiędzy którymi bardzo szybko doszło do rywalizacji. Obok podziału Europy, ważną konsekwencją II wojny było powołanie do życia międzynarodowej organizacji, której zadaniem miało być czuwanie nad pokojem na świecie, rozwiązywanie sporów między państwami na drodze pokojowej i rozwijanie pokojowej współpracy między różnymi państwami. Była to Organizacja Narodów Zjednoczonych. 26.VI.1945 r. podpisano dokument, który stał się podstawą jej funkcjonowania.

Niedługo po zakończeniu wojny zaczęły pojawiać się pierwsze rysy na koalicji antyhitlerowskiej. Mocarstwa zachodnie i ZSRR zaczęło dzielić coraz więcej, a różnice i sprzeczne interesy dotyczyły bardzo poważnych kwestii. Coraz bardziej dawała o sobie znać rywalizacja radziecko-amerykańska. Był to początek "zimnej wojny". Początek tej wojny należy widzieć w pierwszych latach powojennych - 1945-1947. Przywódca ZSRR, Stalin lansował tezę zgodnie, z którą walka klasowa zaostrza się w miarę budowania "socjalizmu". Z kolei Stany Zjednoczone ogłosiły doktrynę "powstrzymywania komunizmu", której celem było zahamowanie przy użyciu wszelkich środków ekspansji komunizmu na inne kraje Europy i świata.

Sprzeczne interesy obu mocarstw ujawniły się podczas różnych konfliktów, do jakich doszło w różnych częściach świata po wojnie. ZSSR udzielał wszelkiego wsparcia siłom komunistycznym, natomiast USA wspierały siły antykomunistyczne i kapitalistyczne. Walka mocarstw o wpływy toczyła się w północnej Korei, w Grecji, gdzie przewagę zyskały państwa zachodnie; w Chinach państwa zachodnie udzieliły wsparcia działaczom Kuomintangu. USA starały się ugruntować swoją pozycję w Europie zachodniej, wzmacniając swe bazy wojskowe na Spitsbergenie w Norwegii oraz podpisując z Danią umowę dotyczącą baz wojskowych na Grenlandii.

Po wojnie pewną popularnością we Francji, Belgii, Włoszech i Austrii cieszyła się ideologia komunistyczna, ale jej działacze zostali bardzo szybko (1946-1947) odsunięci od wpływu na rządy. Napięcie rosło, a wzajemną wrogość obu bloków podsycały pełne ostrych słów wystąpienia przywódców mocarstw. Wszystko to prowadziło do narastania niechęci i ochładzania wzajemnych stosunków oraz spowodowało wyścig zbrojeń. 9.II.1946 r. podczas wiecu przedwyborczego Stalin wyraził przekonanie, że wojny są nierozerwalnie związane z istnieniem kapitalizmu, który sam w sobie zawiera "zarzewie wojennych konfliktów" oraz tkwią w nim "elementy kryzysu ogólnego". Odpowiedzią państw zachodnich na tezy Stalina było słynne stwierdzenie Churchilla, wygłoszone przez niego w Fulton. Stwierdzenie to brzmiało następująco: "Od Szczecina nad Bałtykiem do Triestu nad Adriatykiem opuściła się żelazna kurtyna w poprzek kontynentu. Poza tą linią znajdują się wszystkie stolice dawnych państw środkowej i wschodniej Europy: Warszawa, Berlin, Praga, Wiedeń, Budapeszt, Belgrad, Bukareszt i Sofia - wszystkie te miasta i zamieszkująca je ludność (...) podlegają nie tylko wpływom, ale i kontroli Moskwy (...)".

Realizacją doktryny "powstrzymywania komunizmu" w Europie był plan Marshalla. Jego celem była pomoc dla zniszczonych działaniami wojennymi krajów europejskich w odbudowie ich gospodarki. Korzyści z tego projektu miały nie tylko kraje, które otrzymały pomoc, ale również same Stany Zjednoczone, które również musiały przestawić swoją gospodarkę z wojennej na gospodarkę pokojową. ZSRR uznał jednak, iż projekt ten wymierzony jest w gruncie rzeczy przeciw niemu samemu i nie zgodził się na uczestnictwo w nim. Presja Moskwy spowodowała, że udziału w planie odmówiły też Czechosłowacja i Polska. Decyzje te miały ogromne konsekwencje. Plan Marshalla stanowił bowiem wielką szansę dla tych krajów - nie tylko dla ich odbudowy, ale przede wszystkim dla ich integracji handlowej i gospodarczej z resztą Europy zachodniej. Skutki tych decyzji widoczne są do dziś. Kraje Europy Środkowo-Wschodniej na kolejne niemal pół wieku stały się zależne od Związku Radzieckiego pod względem gospodarczym, militarnym i politycznym. W odpowiedzi bloku radzieckiego na plan Marshalla w I.1949 r. powołana została Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej. W tym samym roku w Waszyngtonie powołano do życia Sojusz Północnoatlantycki, skupiający państwa Zachodu.

Bardzo istotnym problemem dzielącym oba bloki była sprawa Berlina. Państwa zachodnie chciały połączyć podzielony na strefy okupacyjne Berlin z powrotem w jedno miasto. Najpierw zdecydowały się one połączyć zachodnie strefy okupacyjne w jedną całość. Doszło do poważnego konfliktu między zachodnią i wschodnią strefą. Rosjanie próbowali wymusić na Brytyjczykach, Amerykanach i Francuzach opuszczenie przez nich Berlina; doszło do blokady miasta. Kolejnym krokiem w tej rozgrywce było wprowadzenie przez władze obu stref własnej waluty. Konflikt ciągnął się jedenaście miesięcy. Ostatecznie zaprzestano dalszych nieprzyjaznych kroków i konflikt wygasł.

Jednym z głównych aspektów "zimnej wojny" był nieustanny "wyścig zbrojeń", w tym szczególnie rywalizacja o posiadanie broni jądrowej. USA posiadały przez pewien czas przewagę nad ZSRR w tej dziedzinie, ale straciły ją. W posiadanie tej broni wszedł też ZSRR. Obok zbrojeń nieustannie toczyła się walka o rozszerzenie lub utrzymanie własnych wpływów w ważnych miejscach na świecie (Indochiny i Korea), gdzie ścierały się interesy obu bloków. Rywalizacja między nimi często stawiała świat w obliczu wojny nuklearnej i III wojny światowej. Zawsze jednak powstrzymywano się od sięgnięcia po ostateczne środki i w ostatniej często chwili rozwiązywano spory na drodze pokojowej.

Śmierć Stalina przyniosła pewne zmiany w układzie sił na świecie i w stosunkach między blokami. Doszło do pewnego ich ocieplenia się, a tym samym zakończył się ten najbardziej intensywny etap "zimnej wojny". W spójnym dotychczas bloku komunistycznym zaczęły pojawiać się rysy i różnice pomiędzy poszczególnymi państwami oraz niezadowolenie różnych narodowości. W Czechosłowacji, NRD i na Węgrzech doszło do rozruchów i strajków. Zostały one krwawo spacyfikowane. W Związku Radzieckim przeprowadzono czystki w partii komunistycznej. Przywódcy państw bloku radzieckiego zaczęli widzieć w tych wydarzeniach kryzys. Doszło do pewnego zbliżenia, współpracy i nawiązywania stosunków dyplomatycznych między państwami Wschodu i Zachodu. Powoli nawiązywano relacje. Był to jednak długi i skomplikowany proces. Czynnikiem, który niemal decydująco wpływał na przebieg tego procesu była wewnętrzna sytuacja w ZSRR, w którym raz ścierały się ze sobą dwa modele polityki wobec Zachodu - mniej i bardziej liberalny. Odprężenie powoli jednak następowało. Przez cały ten czas żaden z bloków nie chciał ostatecznie zarzucić polityki konfrontacji. Politykę tą podsycała rywalizacja militarna między ZSRR a USA. Kiedy RFN została przyjęta do NATO, ZSRR, Węgry, Polska, NRD i Rumunia powołały do życia 14.V.1955 r. Układ Warszawski. Mimo tworzenia przeciwstawnych sojuszy wojskowych obie strony starały się rozwiązywać spory na drodze negocjacji.

Koniec "zimnej wojny" oznaczał nawiązanie kontaktu między Wschodem i Zachodem oraz stanowił początek przemian w Europie, które stworzyły podwaliny pod jej współczesny kształt. Powoli zaczęły się też wyrównywać różnice w poziomie życia ludzi w obu strefach.